گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها سلول‌های مهم خون هستند. تعداد و نحوه عملکرد این سلول‌ها، به‌طور مستقیم در جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های خونی تاثیرگذار است. پلاکت‌ها ذرات کوچکی در خون هستند که تنها در زمان ایجاد بریدگی و خونریزی از رگ‌های بدن، فعال می‌شوند. عملکرد پلاکت‌ها، با تولید آنزیم‌هایی کنترل می‌شود که پروتئین‌های انعقادی پلاسما را از حالت محلول، به جامد و فیبرینی تبدیل می‌کنند و منجر به قطع شدن خونریزی می‌شوند. هر گاه در عملکرد پلاکت‌ها و تولید پلاسما اختلال ایجاد شود، احتمال ابتلا به بیماری‌های خونی افزایش پیدا می‌کند. یکی از این بیماری‌های رایج، ترومبوز است. شما پیش از دریافتن پاسخ سوال بیماری ترومبوز چیست باید با علل ابتلا به آن آشنا شوید.
پلاکت‌ها با تولید پروتئین‌های انعقادی منجر به لخته شدن خون می‌شوند که برای فرایند نرمال بدن، حیاتی و لازم است. در برخی مواقع، پلاکت‌ها بدون بروز زخم یا بریدگی دست به‌کار می‌شوند و فرایند لخته شدن خون را آغاز می‌کنند. در این صورت، احتمال ابتلا به یکی از بیماری‌های رایج، یعنی ترومبوز، به‌طرز چشمگیری افزایش پیدا می‌کند. افرادی که به این بیماری مبتلا هستند و قصد درمان آن را دارند، ابتدا برای اطمینان باید به متخصصان مراجعه کنند. در این مطلب با بیماری ترومبوز آشنا می‌شویم و علت ابتلا، علائم و راه‌های درمان آن را بررسی می‌کنیم.
علت ابتلا به بیماری ترومبوز چیست؟
ترومبوز (Thrombosis) یا بیماری لختگی خون، در زمانی تشخیص داده می‌شود که فرایند لخته شدن خون، به‌صورت نرمال انجام نشود. دلیل ابتلا به بیماری ترومبوز، فعالیت پلاکت‌های خون، بدون ایجاد زخم یا بریدگی است. در این صورت، ویژگی لخته‌زایی خون بدون ضرورت و بی‌دلیل افزایش پیدا می‌کند و منجر به آسیب‌دیدگی لایه‌های داخلی رگ‌ها می‌شود. پلاکت‌های خون به‌صورت طبیعی، با بریدگی فعال می‌شوند. در غیر این صورت، خون بدون عوامل خارجی مانند زخم، لخته می‌شود و در نهایت، توده‌های ایجادشده موجب مسدود شدن رگ‌ها خواهند شد.
لخته‌های خونی در رگ‌ها، مانع رسیدن خون به اندام‌های بدن می‌شوند. به این مشکل در سیستم خونی بدن، ایسکمی نیز می‌گویند. ایسکمی یکی از خطرناک‌ترین عوارض فعالیت نامنظم پلاکت‌های خون است و ابتلا به آن، احتمال ابتلا به بیماری‌های خطرناک‌تر مانند سکته‌های قلبی و مغزی را افزایش می‌دهد. ترومبوز نام اصلی این بیماری است و تمام عوارض آن را نیز در بر می‌گیرد. این بیماری عوارض بسیاری دارد و می‌تواند در روند اندام‌های مختلف بدن تاثیر منفی بگذارد. البته، به‌دلیل افزایش بیماران مبتلا به این بیماری در دهه‌های اخیر، داروها و روش‌های متنوعی برای رفع این بیماری در دسترس هستند. ترومبوز در رگ‌های خونی رشد می‌کند و انواع این بیماری نیز، به نوع رگ خونی بستگی دارد.
در ادامه با تفاوت‌های دو نوع شایع بیماری ترومبوز آشنا می‌شویم:
- ترومبوز شریانی: شریان‌ها و رگ‌هایی که مسیر جریان خون از قلب به سایر اندام‌های بدن است، محل ایجاد ترومبوز شریانی است.ترومبوز شریانی یکی از دلایل اصلی حملات قلبی و سکته مغزی است
- ترومبوز وریدی: زمانی که توده‌های لخته خون در سیاهرگ‌ها ایجاد شوند، به آن ترومبوز وریدی می‌گویند. سیاهرگ‌ها رابط جریان خون به قلب هستند. با مسدود شدن مسیر خون به قلب، لخته خون به ریه‌ها راه می‌یابد و به همین دلیل، ترومبوز وریدی اصلی‌ترین دلیل ابتلا به بیماری آمبولی ریه است
چرا محل تشکیل شدن لخته‌ها تا این حد اهمیت دارد؟
همان‌طور که گفته شد، تمام عوارض بیماری ترومبوز به‌دلیل انسداد رگ‌ها است. توده لخته‌های خون در رگ‌ها ناشی از این بیماری، در شریان‌ها و سیاهرگ‌ها ایجاد می‌شوند و تا مدتی آثاری از خود به‌جا نمی‌گذارند. تا پس از مدتی، رشد کنند و به‌اندازه‌ای افزایش سایز دهند که مسیر خون در رگ‌ها را سد کنند. بنابراین شدت انسداد و شدت خطر این بیماری، به محل تشکیل و میزان رشد لخته‌های خونی بستگی دارد. افراد بسیاری بیماری آمبولی ریه را با ترومبوز یکسان می‌دانند؛ با این حال که کاملا متفاوت هستند. در حقیقت، خطرناک‌ترین عوارض بیماری ترومبوز، منتقل شدن لخته‌های خونی و ابتلا به آمبولی ریه است. بنابراین زمانی که لخته‌ها ایجاد می‌شوند، قابلیت حرکت در رگ را نیز دارند و رگ‌های کوچکی قرار می‌گیرند و موجب به انسداد می‌شوند.
علائم ترومبوز چیست؟
همان‌طور که میزان خطرناک بودن این بیماری و عوارض ابتلا ترومبوز، به محل تشکیل شدن لخته‌های خونی و علت ترومبوز بستگی دارد، برای پیدا کردن پاسخ اینکه علائم بیماری ترومبوز چیست نیز باید به اندازه و محل آن دقت کرد. لخته‌های ترومبوز شریانی و وریدی، که با توجه به محل تشکیل شدن لخته‌ها دسته‌بندی می‌شوند، اغلب در پاها تشکیل و آشکار می‌شوند. ایجاد لخته خون در پا، رایج‌ترین علائم ترومبوز است؛ به‌طور کلی، انسداد در رگ‌ها بر اثر رشد لخته‌ها، در رگ‌های خونی کوچک‌تر مانند پاها، مغز، ریه‌ها، بازوها سریع‌تر و بیشتر است. بنابراین در ادامه علائم این بیماری را با توجه به محل تشکلیل‌شده بررسی می‌کنیم.
علائم ترومبوز شریانی
همان‌طور که می‌دانید، کوچک‌ترین بخش‌های بدن انسان که نقشی در متابولیسم بدن دارند، برای فرایند طبیعی خود به یک منبع ثابت خون نیاز دارند. در حقیقت شریان‌ها، وظیفه دریافت خون از قلب و رساندن آن به سلول‌ها، بافت‌ها و اندام بدن را برعهده دارند. لخته‌ای که بر اثر بیماری ترومبوز، شریان‌های خونی را مسدود می‌کند و منجر به پدید آمدن ایسکمی می‌شود. بنابراین با این مشکل، روند زوال و مردن سلول‌ها و بافت‌های بدن آغاز می‌شود و با عدم دریافت خون مورد نیاز، به‌شدت تضعیف می‌شوند.
اولین و آشکارترین علائم ترومبوز شریانی یا ایسکمی عبارتند از:
- احساس شدید ضعف در اندام‌ها
- تغییر رنگ آشکار پوست
- تغییر دما در ناحیه تشکیل لخته
- بی‌حس شدن یا سوزش خفیف در ناحیه آسیب‌دیده
- تاول و زخم
- شل شدن پوست
- نکروز
علائم ترومبوز وریدی
انسداد وریدها یا سیاهرگ‌ها، که در پاها بسیار رایج است، حرکت بازگشت خون به قلب را محدود می‌کند. این مساله باعث وارد شدن فشار بیش از حد به رگ‌های سراسر بدن می‌شود و نشت مایع و خون از بافت‌های بدن می‌شود.
رایج‌ترین علائم انسداد سیاهرگ‌ها و در نهایت ابتلا به بیماری ترومبوز وریدی، عبارتند از:
- تورم روی پوست ناشی از تجمع مایعات در زیر پوست
- تغییر رنگ و قرمز شدن یا تیره شدن ناحیه تشکیل لخته
- احساس درد در اطراف ناحیه آسیب‌دیده
- تغییر دما و گرم شدن ناگهانی ناحیه تشکیل لخته
روش‌های درمان ترومبوز چیست؟
همواره توصیه می‌شود که در صورت مشاهده خفیف‌ترین علائم بیماری ترومبوز نیز به پزشکان متخصص مراجعه کنید. پزشکان در صورت وجود اختلال در جریان خون و مشکوک بودن به انسداد رگ‌ها، آزمایشات خونی را تجویز خواهد کرد. با آزمایش خون، تجزیه و تحلیل احتمال ابتلا به بیماری ترومبوز بسیار راحت‌تر خواهد بود. تست‌ها و چکاپ‌های آزمایشگاهی، تست‌های تصویربرداری و معاینه بدنی از جمله این آزمایشات هستند. در آزمایش خون، اجزای خون، نشانه‌های آسیب قلبی، نشانه‌های تشکیل لخته و … مشخص است و در تست‌های تصویربرداری مانند اشعه‌ایکس، سونوگرافی و MRI، می‌توان با مشاهده دقیق داخل رگ‌ها، احتمال ابتلا به این بیماری را تایید یا رد کرد.
در ادامه با روش‌های درمانی موثر آشنا خواهیم شد:
- داروهای پیشگیرانه: با توجه به میزان رشد لخته‌ها و محل تشکیل آن‌ها، مصرف داروهای رقیق‌کننده خون مانند ضدپلاکت و ضدانعقاد تجویز می‌شود. همچنین کاهش‌دهنده کلسترول، برای محدود کردن تجمع پلاکت در رگ‌ها موثر است. کاهش فشار خون نیز یکی دیگر از روش‌های پیشگیرانه می‌باشد
- داروهای قوی برای ترومبوز حاد: در صورت حاد بودن لخته‌ها در ترومبوز وریدی یا شریانی، مصرف داروهای رقیق‌کننده، کاهش فشار خون، لخته‌شکن و … به‌صورت منظم و تحت نظر پزشک، ضروری است. این داروها، از بروز سکته قلبی و مغزی جلوگیری خواهند کرد
- روش‌های جراحی و کاتتر: با توجه به محل و حجم لخته‌ها در رگ، در برخی مواقع پزشکان تشخیص به حذف مستقیم لخته‌ها می‌دهند. ممکن است در روش جراحی، بای‌پس نیز انجام شود. انجام بای‌پس، جریان خون را از بخش‌های دیگر بدن، به قسمت‌های آسیب‌دیده می‌رساند. همچنین روش کاتتر، با استفاده از لوله بلند و باریک به‌نام کاتتر انجام می‌شود. این لوله با رسیدن به رگ‌های مسدودشده، با شکستن یا مکیدن لخته‌ها، مسیر خون در رگ را باز می‌کند
اصلی‌ترین تفاوت آمبولی و ترومبوز چیست؟
در حقیقت افراد در زمانی به انواع ترومبوز مبتلا می‌شوند که لخته‌های خون در عروق خونی ایجاد شده و موجب مسدود شدن رگ‌ها شوند. این انسداد و انعقاد خون ناشی از وجود اختلال در عملکرد پلاکت‌ها است. آمبولی، به هر ماده خارجی می‌گویند که به داخل رگ‌ها راه پیدا کرده است و مانع جریان گرفتن خون در رگ‌ها می‌شود. این مواد خارجی در ابتلا به آمبولی می‌توانند هوا، چربی، لخته‌های خون منتقل‌شده و … باشند. به همین دلیل این دو بیماری از نظر علت ابتلا، علائم، میزان خطرناک بودن، عوارض و روش درمان تفاوت دارند.
اولین راه پیشگیری از ترومبوز، آشنایی با عوامل موثر در ابتلا به آن است
ترومبوز یکی از بیماری‌های رایجی است که به تنهایی خطر چندانی ندارد؛ اما یکی از عوامل اصلی در ابتلا به بیماری‌های شدیدا خطرناک مانند حمله قلبی و سکته مغزی به‌شمار می‌رود. پلاکت‌ها در کنار گلبول‌های قرمز و سفید، نقشی مهم را در جریان خون ایفا می‌کنند. این سلول‌های خونی در زمان بریدگی و خونریزی، پروتئین‌های پلاسما را آزاد می‌کنند و در ترمیم زخم و قطع خونریزی موثر هستند. در برخی مواقع، پلاکت‌ها بدون وجود زخم یا بریدگی فعال می‌شوند و خون را لخته می‌کنند. لخته‌های خون در این صورت، داخل دیواره‌های رگ‌ها و شریان‌ها زندانی می‌شوند. در این صورت، جریان خون مسدود می‌شود و انتقال خون از قلب به سایر اندام‌ها و از سایر اندام‌ها به قلب دچار اختلال می‌شود.
